Adnan Menderes’in Seydişehir Raporu (1935)

Gazi Mustafa Kemal Atatürk’ün 1931 yılında Cumhuriyet Halk Partisi’nin  Aydın Milletvekili olarak Türk Siyasi Hayatına dâhil ettiği Ali Adnan Ertekin Menderes 1935 yılında parti müfettişi olarak Konya Teşkilatını teftiş etmekle görevlendirilmiştir. Bir ay kadar Konya’da kalan Menderes Konya Merkez Teşkilatının yanı sıra Karapınar, Hadim, Kadınhanı, Akşehir, Beyşehir, Seydişehir, Cihanbeyli, Bozkır, Ereğli, Çumra, Ilgın, Karaman ilçe Yönetim Kurullarını da bizzat teftiş etmiştir. Menderes’in Seydişehir Raporuna göre;

Seydişehir İlçe Yönetim Kurulu Başkanı Konya Hukuk Mektebi mezunu Avukat Sait Sönmez (1889-1945)’dir. Sönmez, parti için gerekli dinamizmden yoksundur. Parti üyeleri yaşlı ve kendi halinde insanlardır. Bu nedenle bu kimselerden enerjik bir çalışma beklemek mümkün değildir. Lakin parti otoritesini istismar edici bir hareketleri mevcut değildir. Belediye seçimlerinde yönetim kurulu üyelerinden Abdullah ile Mehmet Çalıtlı diğerlerinden farklı çalışmışlar, araları açılmış sonradan düzelmişlerdir. Kaymakamla (Ömer Fuad Bey) ilişkileri iyidir. Ömer Fuad Coruk Bey İzmir Barosu Avukatlarından iken 14 Mayıs 1935’te Seydişehir Kaymakamlığına atanmıştır. Kaymakam’ın yardım paralarının toplanmasında desteği büyüktür. Parti sekreteri yeni yazıyı bilmediği için büro işleri sıkıntılı yürümektedir. Üyeler parti işleriyle alakadar değildir. Kazada kongreler düzensiz bir şekilde yapılmaktadır. Kongre tutanakları birkaç satırdan oluşan, gayet eksik olarak hazırlanmıştır. Seçimlerde seçilenlerin isim listesi kendisine tutanak diye gösterilmiştir. Yönetim kurulunun parti programını yaymak ve halka benimsetmek için bir faaliyetleri olmamıştır. Seydişehir’in o dönem nüfusu 31 bin olup, kayıtlı üye sayısı 1782’dir.İlçenin sevilen ve kıymet gören kişilerinin partiye kaydı için çalışmalar yapmışlar ancak başarılı olamamışlardır. Seydişehir ekonomik konularda hükümetten üç talepte bulunmuştur. Sayım vergisinin indirilmesi, 1935 yılı kurak geçtiği ve tohum az olduğu için devletin tohumluk tedarik etmesi, Sulama işlerine hız ve önem verilmesi böylece bir an evvel kuraklığın önüne geçilmesi. Cumhuriyet Halk Partisi Seydişehir İlçe Teşkilatı Hava Kurumu, Kızılay ve Çocuk Esirgeme Kurumları ile ortak olarak bir parti binası yapmışlardır. Parti faaliyetleri için bu faydalı bir adımdır. Ancak bina henüz tamamlanmamıştır. Menderes Genel Sekreterliğe binanın tamamlanması yönünde tavsiyede bulunmuştur. Menderes, teftiş esnasında dikkat çekici bir hadiseyi de raporunda aktarmıştır. “Bu binaya eşya alınmak üzere Genel sekreterliğimizce Kurultay sırasında bin lira yardım parası verilmiş. Bu paranın verilmesi ve sarfı üzerinde biraz izahat vermeyi faydalı görürüm. Seydişehir Belediye Başkanı Agâh (Yalçın,1887-1938), kendisini parti başkanı diye tanıtarak kurağa eşya alınmak için yardım parasını istemek üzere Genel Sekreterliğimize başvuruyor. Bu dilek kabul edilerek kendisine bin lira veriliyor. Parayı alan Belediye Başkanı Agâh bir takım eşya alıp Seydişehir’e getiriyor. Parti yönetim kurulu haberleri olmadan eşya alınmasına itiraz etmekle beraber, alınan eşyanın bin lira kıymetinde olmadığı kanaatini taşıyorlar. Onun için eşyanın kabulünü yapıp senedini tanzim ve imza etmiyorlar. Bu nedenle Belediye Başkanı Agâh yetkisi dışında bir iş yapmış ve çeşitli dedikoduların çıkmasına sebep olmuştur”  demektedir.

Ali Adnan Menderes’in 1935 yılı Ağustos, Eylül, Ekim aylarını içeren Konya Teftiş Raporu Genel Sekreterliğe sunulmuş, raporun ilgili bürolara ulaştırılması ise 31 Ocak 1936 tarihinde gerçekleşmişti. Konya teftiş raporunda ilginç olan, teftişi yapan kişinin Adnan Menderes olmasıdır. İleride Cumhuriyet Halk Partisi'ne karşı kuracakları Demokrat Parti 'nin temellerini atmada bu teftişlerden edindiği tecrübenin payı büyüktür denebilir. Konya’da hazırladığı rapora göre Parti merkez ve ilçe teşkilatları belirli zümrelerin(bürokrat-aristokrat) kontrolünde ve çıkarları doğrultusunda yönetilmişti. Menderes, bu teftişler sayesinde Cumhuriyet Halk Partisi'nin taşradaki örgüt zaaflarını yakından müşahede etme imkânını bulmuştur. Partinin geçen on iki yıllık sürede kitlesel bir halkçı tabana ulaşamadığını tespit etmiştir. Muhtemelen bu zaafları iktidara gelme mücadelesinde Demokrat Parti lehine kullanma durumunda olduğu akla getirilmelidir. (Ulusal Birlik, Yıl 2,No,436, 14 Mayıs 1935,sayfa 4; F.Mayak, “Cumhuriyet Halk Partisinin Konya’daki Teşkilat Yapısı ve Faaliyetleri Hakkında Adnan Menderes’in Teftiş Raporu(1935)” Yakın Dönem Türkiye Araştırmaları, Sayı. 12, sayfa 165-192, Ekim  2012; Başkanlık Cumhuriyet Arşivi, 490..1.0. 0618.27..1.,1. Büro, Seydişehir Raporu)

SEYDİŞEHİR, 05 Ağustos 2021 10:23