Türkiye'de Gıda İsrafının Boyutları; İnsanı Ürpertiyor!

Dünyada yüz milyonlarca insan açlıkla mücadele ederken, bir yanda da gıda israfı küresel bir krize dönüşmüş durumda. 2025 verileri, Türkiye'nin bu krizdeki yerini çarpıcı bir şekilde ortaya koyuyor. Türkiye İsrafı Önleme Vakfı (TİSVA) verilerine göre, Türkiye'de yıllık 23 milyon ton gıda israf ediliyor ve kişi başı israf miktarı 102 kilogram ile alarm verici düzeyde 7. Bu makale, 2025 verileri ışığında Türkiye'nin gıda israfındaki konumunu, nedenlerini ve çözüm önerilerini analiz edecek.

1. Türkiye'de Gıda İsrafının Boyutları: 2025 Verileri

• Kişi Başı İsraf: TİSVA'nın 2025 raporuna göre Türkiye'de kişi başına yıllık 102 kg gıda çöpe atılıyor. Bu, önceki yıllarda açıklanan 93 kg'dan daha yüksek bir oran, israfın artış eğiliminde olduğunu gösteriyor 713.
• Toplam İsraf Miktarı: Ülkede bir yılda israf edilen gıda miktarı 23 milyon ton. Bu, dünya genelindeki 1.5 milyar tonluk israfın önemli bir bölümünü oluşturuyor 713.
• Ekmeğin Kaderi: Her gün 12 milyon ekmek çöpe atılıyor; yıllık kayıp 4.38 milyar adet ekmeğe karşılık geliyor. Bu kaybın mali değeriyle 500 okul yapılabileceği hesaplanıyor 1213.
• Meyve ve Sebze İsrafı: Üretilen meyve ve sebzelerin %35'i sofraya ulaşamadan kaybediliyor. TÜBİTAK araştırmaları, yıllık 12 milyon ton sebze ve meyvenin israf edildiğini gösteriyor 1013.

Tablo: Türkiye'de Gıda İsrafının Dağılımı (2025)

2. Küresel Karşılaştırma: Türkiye Dünya Sıralamasında Nerede?

• Kişi Başı Sıralama: 2021 BM raporunda Türkiye, kişi başına 93 kg israf ile dünyada 60. sırada yer alıyordu. Ancak 2025 verileri, bu rakamın 102 kg'a çıktığını gösteriyor. Bu artış, Türkiye'nin sıralamadaki konumunu yükseltebilir, ancak güncel küresel sıralama henüz açıklanmış değil 57.
• Toplam İsraf Sıralaması: Ülke genelindeki toplam israf miktarına göre Türkiye, 7.7-23 milyon ton arasındaki verilerle dünyada 15. sırada yer alıyor. İlk sıralarda Çin (91.6 milyon ton) ve Hindistan (68.7 milyon ton) bulunuyor 115.
• Avrupa Karşılaştırması: Kişi başı israfta Fransa (85 kg) ve İngiltere (77 kg) gibi ülkelerin önüne geçildiği görülüyor. Ancak bu, Türkiye'nin israfı azaltma çabalarında geride kaldığının bir göstergesi 9.

3. İsrafın Nedenleri: Ekonomik, Kültürel ve Yapısal Faktörler

• Tüketici Alışkanlıkları: Evlerde yapılan israfın oranı %42 ile en yüksek paya sahip. Plansız alışveriş, fazla porsiyon hazırlama ve saklama koşullarındaki hatalar başlıca nedenler 410.
• Perakende ve Hizmet Sektörü: Açık büfeler ve otellerde kişi başı 150 gram yemek israf ediliyor. Serpme kahvaltı ve "her şey dahil" sistemleri israfı tetikliyor 713.
• Tedarik Zinciri Sorunları: Hasat, depolama, nakliye ve perakende süreçlerindeki kayıplar, meyve-sebzelerin %35'inin sofraya ulaşamamasına neden oluyor 1310.
• Yasal ve Kurumsal Eksiklikler: Gıda bankacılığı ve bağış mekanizmalarının yetersiz olması, ihtiyaç fazlası gıdanın değerlendirilmesini engelliyor 7.

 4. İsrafın Ekonomik, Çevresel ve Sosyal Maliyeti

• Ekonomik Kayıp: Yıllık 23 milyon tonluk israfın ekonomik bedeli on milyarlarca dolar. İsrafın %5 azaltılması halinde, 900 bin ailenin bir yıllık geçim gideri karşılanabilir 713.
• Çevresel Etki: İsraf edilen gıdanın karbon ayak izi, küresel sera gazı emisyonlarının %8-10'undan sorumlu. Türkiye'deki gıda israfı, 10 milyon aracın bir yılda oluşturduğu CO2 emisyonuna eşdeğer 49.
• Su İsrafı: 1 kg etin israfı 15.500 litre, 1 kg domatesin israfı 184 litre suyun boşa gitmesi anlamına geliyor. Bu, su kıtlığı çeken bir ülke için kritik bir kayıp 4.
• Sosyal Adaletsizlik: Dünyada 783 milyon insan açlık çekerken, Türkiye'deki israfın boyutu, kaynak dağılımındaki eşitsizliği gözler önüne seriyor 7.

 5. Çözüm Önerileri: Bireysel, Kurumsal ve Politik Adımlar

• Bireysel Önlemler:
  • Planlı alışveriş ve ihtiyaca göre pişirme.
  • Gıdaları doğru saklama ve artıkları değerlendirme.
  • Tüketicilerin "çirkin" görünümlü meyve-sebzeyi talep etmesi 610.
• Kurumsal Çabalar:
  • Restoran ve otellerde porsiyon kontrolü ve açık büfe düzenlemeleri.
  • Gıda bankacılığı ve bağış programlarının yaygınlaştırılması 117.
• Politika Değişiklikleri:
  • Tarım ve Orman Bakanlığı'nın "Gıda Kayıpları ve İsrafıyla Mücadele Eylem Planı"nın etkin uygulanması.
  • Son kullanma tarihi yerine "tavsiye edilen tüketim tarihi" uygulamasına geçilmesi 57.
  • Yasal düzenlemelerle gıda bağışlarının özendirilmesi 12.

 6. Türkiye'nin Mücadele Çabaları: Umut Vadeden Projeler

• Cumhurbaşkanlığı Tarım ve Gıda Politikaları Kurulu: 2025 yılında 23 milyon tonluk israfı azaltmak için kapsamlı bir çalışma başlattı. Otel işletmecileri, sivil toplum kuruluşları ve bakanlıklarla iş birliği yapılıyor 7.
• "Gıda Dostu Mutfağım" Projesi: Yaşar Üniversitesi, Konak Kaymakamlığı ve sektör paydaşları, otel ve restoran çalışanlarına eğitim vererek israfı azaltmayı hedefliyor. Proje kapsamında 150 sektör çalışanı eğitildi 11.
• Compass Group'un Küresel Kampanyası: "Yemek İsrafını Durdur" girişimiyle 2030'a kadar operasyonlarındaki gıda atığını %50 azaltmayı taahhüt ediyor. 2024'te 28 ülkede israfı %28 düşürdü 4.

 Sonuç: İsrafı Önlemek Hepimizin Sorumluluğu

Türkiye, gıda israfında dünyada ön sıralarda yer alan bir ülke olarak, bu sorunu çözmek için bireysel, kurumsal ve politik düzeyde koordineli bir mücadeleye ihtiyaç duyuyor. 2025 verileri, israfın boyutunun giderek büyüdüğünü gösteriyor. Ancak, planlı tüketim, teknolojik çözümler ve toplumsal bilinçlenme ile bu kriz fırsata dönüştürülebilir. Hz. Muhammed'in (sav) "Yiyiniz, içiniz, israf etmeyiniz" emri ve Kur'an-ı Kerim'deki (A'raf 31) uyarı, bu konunun sadece ekonomik değil, aynı zamanda manevi ve ahlaki bir sorumluluk olduğunu hatırlatıyor. İsrafı önlemek, sadece kaynakları korumak değil, aynı zamanda açlık çeken milyonlara karşı da insani bir borçtur.