Seydişehirli Hasan Fehmi Efendi (Başoğlu), Osmanlı'nın son dönemi ile Cumhuriyet'in ilk yıllarında önemli ilmi ve siyasi roller üstlenmiş bir İslam alimidir. Bu makalede, onun hayatını, eserlerini ve döneminin sosyo-politik ortamındaki yerini daha detaylı bir şekilde inceleyeceğiz.

1. Hayatı ve İlmi Kariyeri

Hasan Fehmi Efendi, 1875 yılında o dönemde Seydişehir'e bağlı olan Mahremkulu köyünde dünyaya geldi. Babası Hasan Efendi, annesi ise Rahime Hanım'dır. Sekiz yaşında İzmir'e giderek ilk tahsiline başladı ve on beş yaşında İstanbul'a gelerek Fatih dersiamlarından Hafız Abdüllatif Efendi'nin derslerine devam etti. 1904 yılında icazetname alarak ilmi kariyerine başladı 1.

1907'de Mekteb-i Nüvvab'ı bitirerek dördüncü sınıf niyabet şahadetnamesi aldı. 1906'da Ders Vekaleti'nin açtığı ruus imtihanını kazanarak ders verme yetkisi elde etti ve Fatih Camii'nde dersiam olarak göreve başladı 1.

2. Akademik ve İdari Görevleri

Hasan Fehmi Efendi'nin akademik kariyeri oldukça hareketli geçmiştir:

• 1914'te Darülhilafetilaliye Medresesi'nde hılafiyat dersi müderrisliğine atandı

• 1915'te Medresetülkuzatta sınıf-ı mahsus nikah dersi muallimliği görevine getirildi

• Aynı yıl Hilafetilaliye Medresesi'nde usul-i fıkıh müderrisliğine tayin edildi

• 1917'de Sahn Medresesi fıkıh müderrisliğine getirildi 1

Bu görevlerin yanı sıra Fetvahane'de çeşitli idari pozisyonlarda bulundu. 1914'te Heyet-i Telifiye azalığına, 1920'de ise Cevab-ı Şifahi memuriyeti muavinliğine terfi etti 1.

3. Siyasi Faaliyetleri ve Müderrisler Cemiyeti

Hasan Fehmi Efendi, 1920 yılında Ermenekli Mustafa Safvet (Aysu) Efendi tarafından kurulan Müderrisler Cemiyeti'ne katıldı. Bu cemiyet daha sonra "Teali-i İslam" adını aldı ve başkanlığına Mehmet Atıf Efendi seçildi. Hasan Fehmi Efendi, cemiyetin kurucu üyeleri arasında yer aldı 1.

Cemiyet, dönemin siyasi atmosferinde Hürriyet ve İhtilaf Fırkası'yla yakın ilişkiler kurdu ve Anadolu'da şubeler açtı. Özellikle Konya çevresinde üç şubesi bulunuyordu 1.

4. Sürgün ve Sonraki Yıllar

1926 yılında Ankara İstiklal Mahkemesi tarafından üç yıl Isparta'ya sürgün edildi ve tüm din hizmetlerinden men edildi. 1943'te emekli oldu ancak 1950'de Diyanet İşleri Başkanlığı Müşavere Kurulu üyesi olarak tekrar göreve getirildi. 1960 yılına kadar bu görevde kaldı 1.

5. İlmi Kişiliği ve Eserleri

Hasan Fehmi Efendi, özellikle fıkıh ve kelam alanlarında derin bilgi sahibi bir alimdi. Rıza Çöllü'nün ifadelerine göre Kur'an okumada mahir olan Hasan Fehmi Efendi, seksen beş yaşında bile Cezerî'yi ezbere okuyabiliyordu 1.

Eserleri arasında:

• İslamiyet'te Cenaze (Ankara 1958)

• Hidayet Yolu (Ankara 1963) 1

6. Bediüzzaman Said Nursi ile İlişkisi

Hasan Fehmi Efendi, Bediüzzaman Said Nursi'yi imtihan eden alimlerden biri olarak bilinir. Rıza Çöllü'nün aktardığına göre, "Bediüzzaman bedava sivrilmemiştir, tezkiyesi vardı. Hasan Hoca'nın zamanında Risale-i Nur, Diyanetten hep beraat almıştır" 1.

7. Vefatı

Hasan Fehmi Başoğlu, 28 Mayıs 1964 tarihinde Ankara'da kalp yetmezliğinden vefat etti. Cebeci Asri Mezarlığı'na defnedildi 1.

Sonuç

Seydişehirli Hasan Fehmi Efendi, Osmanlı'nın son dönemi ile Cumhuriyet'in ilk yıllarında önemli ilmi ve idari görevler üstlenmiş bir İslam alimidir. Hem medrese geleneğinin son temsilcilerinden biri olması, hem de yeni kurulan Cumhuriyet döneminde Diyanet teşkilatında görev alması bakımından ilginç bir şahsiyettir. Siyasi olaylara karışması ve sürgün edilmesi, dönemin karmaşık siyasi ortamını yansıtması açısından önemlidir.