Mustafa Ak
İDRİS-İ BİTLİS-İ
29 Mayıs 2023 18:07Günümüz siyasi meselelerine tarihten çözüm üretmeyi severiz. Hatta bazı tarihi şahsiyetlerin günümüzde benzerlerinin olmasını arzu edenlerimiz vardır. İşte bu noktada örnek verebileceğimiz şahıslardan biri olan İdris-i Bitlisi’nin hayat öyküsünü ve üstlendiği tarihi vazifeleri anlatmak icap eder.
İdris-i Bitlisi 15 ve 16. Yüzyıllarda tarihimizde etkileri olan bir şahsiyettir. Doğum tarihi bilinmemektedir. Lakabından anlaşılacağı gibi Bitlis doğumludur. Doğu Anadolu merkezli bir Türk devleti olan Ak koyunlularda şehzade hocalığı, defterdarlık gibi önemli vazifelerde bulunmuştur. Devletin Şah İsmail Safevi tarafından yıkılmasının ardından Osmanlı devletine sığınmıştır. Burada devlet hizmetinde bulunan ve Heşt Behişt yani Sekiz Cennet isimli tarih kitabını kaleme almıştır. Bu dönemde Osmanlı devlet adamları ile anlaşmazlık yaşayınca Mısır Memluk devletine gitmiştir. 1512 yılında I. Selim iktidarında İstanbul’a davet edilmiştir. Onun Osmanlı ve Memluk devletleri hizmetinde bulunmasında Sünni bir alim olmasının etkisi büyüktür. Buraya kadarki hayatı o devrin uleması gibi olan İdris’in siyasi tarihimizdeki kritik önemi burada devreye girmektedir.
I. Selim’in dış politika danışmanı olarak Doğu siyasetinin temellerini atmıştır. Sünni bir âlim olan İdris, Şii Safevi devletine karşı Doğu Anadolu’daki Kürt ve Türkmen ahaliyi Osmanlı devletine bağlamaya çalışmıştır. Hammer tarihine göre I. Selim’den aldığı üzerine tuğra basılmış boş beyaz kâğıtları kendisi doldurarak buradaki halkın Osmanlıya bağlılık şartlarını İdris belirlemiştir. Bu durum Osmanlı devlet adamlarınca kendini duyulan güveni göstermektedir. Buradaki statü şu şekilde ifade edilebilir. Tımar, Yurtluk-Ocaklık ve Hükümet şeklinde üç ayrı yönetim birimi oluşturulmuştur. Tımarlar Osmanlı klasik eyaletleridir. Yurtluk-Ocaklık sisteminde bölge idaresi bir aileye verilmiştir. Orada tahrir yani nüfus sayımı yapılmaktadır. Vergiler alınmaktadır. Ayrıca dışarıdan memur bulunmaktadır. Hükümet sancaklarda yine bir aile yönetimi bulunmakla birlikte tahrir yoktur. Sancak gelirlerinin tamamı oraya aittir. Tüm durumlarda savaş zamanında komutanları ile birlikte orduya katılım zorunludur. Bu statüler Devletin farklı bölgelerinde uygulanmıştır. Bu şekilde bir uygulama ile Doğu Anadolu İdris-i Bitlis-i vasıtasıyla Osmanlı devletine bağlanmıştır. Bu hizmetleri karşılığında Arap ve Acem defterdarı olarak atanmıştır. 1520 yılında İstanbul’da vefat etmiştir. Kabri Eyüp’te bulunmaktadır. Tüm bunlardan sonra şu soruyu sormak lazımdır. İdris benzeri âlimler ve kanaat önderleri sorunları çözme noktasında devlete faydaları olur mu? Olsa neler yapabilirler? Bu sorunun cevabını tarih ilmiyle vermek mümkün değil. Ancak siyasiler ve onların tavırları yeni dönem için belirleyici olacaktır. Seçim sonuçlarının ülkemize hayırlar getirmesini temenni ederim.
Mustafa AK
Seydişehir AİHL Tarih öğretmeni
Yorumlar (0)
Yazarın Diğer Yazıları
ÇAKA BEY
24 Eylul 2023 18:07
FİLİSTİNDE ŞEHİT OLAN TÜRK PİLOTLARININ HİKAYESİ
17 Eylul 2023 18:07
İNTİHAR
28 Ağustos 2023 18:07
ANTALYA SEYAHATİNE DAİR NOTLAR
14 Ağustos 2023 18:07
OSMAN GAZİNİN KAHTADAKİ SOYU
08 Ağustos 2023 18:07
MUSTAFA SABRİ KÜÇÜKAŞÇI
31 Temmuz 2023 18:07
BANDIRMA FÜZE KULÜBÜ
25 Temmuz 2023 18:07
SÖĞÜT İZLENİMLERİ
18 Temmuz 2023 18:07
ERTUĞRUL OTAĞINDAN SELAMLAR
13 Temmuz 2023 18:07
YA HAFIZ YA KEBİKEÇ
25 Haziran 2023 18:07
MAYNA KANADINDA TAŞKENT
22 Haziran 2023 18:07
MAYNA KANADINDA TAŞKENT
12 Haziran 2023 18:07
MEKÂNI İDRAK EDEBİLMEK YAHUT BİR İSTANBUL HATIRASI
05 Haziran 2023 18:07
ALPARSLAN’IN ÖLÜMÜ
29 Mayıs 2023 18:07
STATÜKO MERDİVENİ
29 Nisan 2023 18:07
SAVAŞTAN ÖNCE SURİYE
25 Nisan 2023 18:07
ALİ YAKUP CENKÇİLER
20 Nisan 2023 18:07
GAF
03 Nisan 2023 18:07
İHANETİN ADI: RECİ OLAYI
29 Mart 2023 18:07
SILTO
19 Mart 2023 18:07
SİYON KATIR BİRLİĞİ
12 Mart 2023 18:07
TARİH ŞUURU
01 Mart 2023 18:07
TÜNEL
19 Şubat 2023 18:07
YAZMAK VE YAZMAMAK ARASINDA
18 Şubat 2023 18:07
İSMAİL LÜTFİ ÇAKAN
28 Ocak 2023 18:07
CELALETTİN KARATAY
23 Ocak 2023 18:07
KIRIM, KIRIM, KIRILAN KIRIM
14 Ocak 2023 18:07
İKİNDİ GÜNEŞİ
08 Ocak 2023 18:07
SEZAİ KARAKOÇ’UN GÖZÜYLE
01 Ocak 2023 18:07
SAMANİLER
27 Aralık 2022 18:07
MEMLÜKLER
18 Aralık 2022 18:07
DOĞU TÜRKİSTAN
03 Aralık 2022 18:07
MAARİF VEKİLİ
19 Kasım 2022 18:07
ŞEHZADE ABDÜLKERİM VE HİLAFET MESELESİ
15 Kasım 2022 18:07
SAİT HALİM PAŞA
06 Kasım 2022 18:07
ŞİBLİ NUMANİ
30 Ekim 2022 18:07
CELAL HOCA
21 Ekim 2022 18:07
ÜÇ KÖYÜN AĞASI KİR FARD
15 Ekim 2022 18:07
MTO AKSARAY
10 Ekim 2022 18:07
TARİHİMİZDEN DEĞER ÖRNEKLERİ
27 Eylul 2022 18:07
LALA MUSTAFA PAŞA
22 Eylul 2022 18:07
HEDEFE GİTMEK İÇİN YOLU GÖRMEK ŞART DEĞİLDİR ÖNEMLİ OLAN İNANMAKTIR
08 Eylul 2022 18:07
ÇETMİLİ ALİ ÇAVUŞ
31 Ağustos 2022 18:07
MAKEDONYANIN KUVVACILARI NASIL KURŞUNA DİZİLDİ?
25 Ağustos 2022 18:07
SEYYAH-I İSLAM ABDÜRREŞİT İBRAHİM EFENDİ
20 Ağustos 2022 18:07
KERBELA’NIN TEVVABİNİ OLMAK
09 Ağustos 2022 18:07
MEDENİYET TASAVVURU OKULU
05 Ağustos 2022 18:07
SAVUNMA SANAYİ
24 Temmuz 2022 18:07
OSMANLI İMPARATORLUK MUYDU?
17 Temmuz 2022 18:07
TARİH NE İŞE YARAR?
03 Temmuz 2022 18:07
BÜLBÜLÜN KIRK ŞARKISI
28 Haziran 2022 18:07
Balkan Ninnisi.
22 Haziran 2022 18:07
YER İSİMLERİ ŞEHRİN HAFIZASIDIR
12 Haziran 2022 18:07
YEREL TARİHE DAİR İKİ ÇALIŞMA
20 Mayıs 2022 18:07
BİR İNSAN, BİR MEKÂN, BİR HİKÂYE
14 Mayıs 2022 18:07
ARİFELİK-BAYRAMLIK
30 Nisan 2022 18:07
KALBİN ATAR İKEN
24 Nisan 2022 18:07
ANLAT BAKALIM HOCAM: BİR CAMİ REHBERİNİN ANILARI
24 Nisan 2022 18:07
SELÇUKLU SARAYINDA BİR DARBE GİRİŞİMİ
16 Nisan 2022 18:07
SAADET ASRININ KUR'AN BÜLBÜLLERİ-2-
14 Nisan 2022 18:07
BİR YÖRÜK ÇOCUĞUNUN HATIRALARI
10 Nisan 2022 18:07
İHSAN SÜREYYA SIRMA
06 Nisan 2022 18:07
ÖLMEDEN KIYMETİ BİLİNMEYENLER
29 Mart 2022 18:07
ÇANAKKALE
19 Mart 2022 18:07
EĞİTİM TARİHİNE DAİR BİR ESER
08 Mart 2022 18:07
İSLAM MEDENİYETİNİN BATMAYAN GÜNEŞİ ENDÜLÜS
06 Mart 2022 18:07
FİLMDİ GERÇEK OLDU
27 Şubat 2022 18:07
GÜLCE HİKAYESİ-2-
20 Şubat 2022 18:07
MAKAMINI KUMRULARA AÇAN BÜROKRAT
14 Şubat 2022 18:07
BİR TÜRKMEN BEYLİĞİNİN TARİHÇESİ
09 Şubat 2022 18:07
İTAAT VE İSYAN ARASINDA DÖRT ÂLİM
05 Şubat 2022 18:07
ÖĞRETMEN
29 Ocak 2022 18:07
KÖR KIZIN GÖNÜL GÖZÜ
27 Ocak 2022 18:07
AŞKA ALFABE YETMEZ
22 Ocak 2022 18:07
SÜKÛTUM SEVDAMDAN GELİR
18 Ocak 2022 18:07
SEÇ-ME-Lİ DERSLER
15 Ocak 2022 18:07
TARİHİN EFSANELERİ: HALİD BİN VELİD
01 Ocak 2022 18:07
İLBER HOCADAN TAVSİYELER
27 Aralık 2021 18:07
İMDATTAN İSYANA MORA RUMLARININ 100 YILLIK HİKAYESİ
19 Aralık 2021 18:07